معرفی و تحلیل نشانه‌شناسانه عناصر بصری صحن آزادی آستان قدس رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد هنر اسلامی. دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

بیان مسئله: معماری اسلامی در برگیرنده معانی والا و مضامین متعالی است که یکی از نمودهای آن را در حرم آستان قدس رضوی می‌توان یافت. صحن آزادی آستان قدس رضوی به‌مثابه یک متن از باشکوه­ترین آثار معماری اسلامی است که به‌وفور واجد رمزگان‌های پنهانی است که آشکارسازی آن­ها به روش تأویل نیازمند است و نشانه‌شناسی یکی از آن‌ها است.
هدف مقاله: در این پژوهش سعی خواهد شد ضمن معرفی و شناسایی عناصر بصری مکان مذکور به تبیین روابط دال و مدلول در نشانه‌های به‌کاررفته در این فضای سنتی دینی که مبتنی بر انواع قراردادها از شباهت (شمایلی) و تداعی و سنن (نماد) و علت و معلول (نمایه) است، پرداخته شود و از ابزار تحلیلی علم نشانه‌شناسی در تحلیل و خوانش نقوش و کشف معانی ضمنی آنها استفاده نمود.
سؤالات مقاله: پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤالات است: چه نوع نشانه­های تصویری بر اساس روابط بین دال‌ها و مدلول‌ها در صحن آزادی موجود می­باشند؟ و اینکه این نشانه‌ها با کاربست ابزارهای تحلیلی رویکرد نشانه‌شناسانه چگونه قابل خوانش و تحلیل می‌باشند؟
روش پژوهش: این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. گردآوری اطلاعات به‌صورت منابع کتابخانه‌ای می‌باشد.
نتیجه پژوهش: برآیند تحقیق نشان داد: نشانه­های تصویری صحن آزادی در هفت دسته طبقه‌بندی می‌شوند. به‌طورکلی پیام و مفاهیم نشانه‌های تصویری مرتبط با مضامین و معانی همچون: قدسیت، ربانیت، روح و انسان کامل مشاهده شده است. روابط بین وجوه مختلف نشانه‌ها نیز بر اساس رویکرد نشانه‌شناسی بیشتر به‌صورت نمایه‌ای-نمادین، نمایه‌ای-شمایلی، نمادین- شمایلی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Semiotic Study of Decorative Themes in the Courtyard of Astan Quds Razavi

نویسندگان [English]

  • farnoosh shamili 1
  • fatemeh ghafoorifar 2
1 Assistant Professor of Islamic Fine Arts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
2 M. A. of Islamic Art, Faculty of Islamic Arts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Islamic architecture includes sublime meanings and sublime themes, one of the manifestations of which can be found in the shrine of Astan Quds Razavi.Signs are always accompanied by interpretation; Thus, the semiotics of the science of interpretation is the sign of the "sign" which means interpretation. Therefore, the sign is not fixed and may not be a sign for another person, so the sign is a symbol that must be discovered. Meanwhile, the famous semiotician Pierce, the contemporary philosopher, pays more attention to visual semiotics. One of the most magnificent visual signs can be seen in the shrine of Astan Quds Razavi. Azin is closed.
Humans have always sought to find the truth in existence, and these beliefs, ideas and thoughts over time have been adorned in the form of images and have become symbols, signs and symbols. The codes of the visual elements in any form and color can be explained and interpreted, because the meanings and concepts of these signs are the result of sensory-visual perceptions as well as the birth of ideas, mental ideas, thoughts and imaginations of the artist. One way to study and understand the themes and mysteries of these images is to approach the system that governs the laws that govern the structure of visual language, that is, the science and tools of semiotics that are related to signs. In fact, the discovery of related mental concepts is associated with individual or group communication in society and its recognition is possible through cultural symbols in any civilization.There are many signs in the universe that have unique concepts and meanings due to their establishment in every society, community, culture and civilization. Over time, humans have created designs inspired by these concepts and adorned the space with appropriate designs in appropriate places and situations. Therefore, one of the holy places, which due to its status and sanctity has a corner of many visual signs in the universe, is the royal and holy court of Samen Al-Hajj Ali Ibn Musa Al-Reza (AS) in Khorasan. Is. This holy shrine of Razavi has been a safe haven for the hearts of believers from different walks of life throughout history and different periods. Shiites have used it (Nemati, 2016). Azadi Courtyard is one of the main areas of Astan Razavi, which in its place has decorations and visual signs with a unique Iranian-Islamic culture that are thought-provoking. The courtyard is located to the east of the shrine, which has four porches and a wooden door of the southwest pavilion has been selected. Considering that the basis of Islamic art is based on repetition and symmetry, all the visual-visual elements painted and decorated in the courtyard are decorated with the same principle. Therefore, in this article, due to the lack of elaboration, repetitive and continuous patterns, elements and visual-visual signs are avoided, and researchers are content to introduce the works. However, the designs that are different and unique from each work are selected and studied and analyzed with a semiotic approach. The Freedom Court of Astan Quds Razavi is a text of one of the most magnificent works of Islamic architecture that has a lot of hidden codes that need to be revealed through interpretation and semiotics is one of them. In this research, we will try to explain the relations between signifier and signified in the signs used in this traditional religious space, which is based on various contracts of similarity (symbolism), association and traditions (symbol) and cause and effect (index). Analytical science used semiotics in analyzing and reading patterns and discovering their implicit meanings. The present study seeks to answer these questions: What kind of visual signs based on the relationships between signs and meanings are available in the courtyard of freedom? And how can these signs be read and analyzed using the analytical tools of the semiotic approach? This article has been done by descriptive-analytical method. Data collection is in the form of library resources. The result of the research showed that the visual signs of Freedom Square are classified into seven categories. In general, the message and concepts of visual signs related to themes and meanings such as: holiness, rabbinism, soul and perfect human being have been observed. The relationships between different aspects of signs are also based on the semiotic approach in the form of index-symbolic, index-symbolic, symbolic-symbolic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic architecture
  • Islamic art
  • religious themes
  • semiotics
  • decorative themes
قرآن کریم (1390). ترجمة سید محمدرضا صفوی، تهران: نقش سبحان.
احمدی ملکی، رحمان (1378). شکل­های نمادین ذهن ما، هنرنامه، شماره سوم.
احمدی، بابک (1378). ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
احمدی، بابک (1394). از نشانه‌های تصویری تا متن به‌سوی نشانه­شناسی ارتباط دیداری، تهران: نشر مرکز.
استرلین، هانری (1377). اصفهان تصویر بهشت، ترجمة جمشید ارجمند، تهران: نشر و پژوهش فروزان روز.
اسکندر پورخرمی، پرویز (1383). اسلیمی و نشان­ها، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
______________ (1383). طوبی گل و مرغ، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
اصحابی، رؤیا. شادی، براتی (1388)، حکمت باغ ایرانی، فصلنامه علمی-پژوهشی سوره، ش 10،صص 1-13
آسابرگر، آرتور (1379). نقد فرهنگی، ترجمة حمیرا مشیرزاده، تهران: انتشارات باز.
بصائری، سلمان. خزائی، محمد (1392). جلوه‌های استعاره در نظام نشانه­ای دیداری پوسترهای عاشورایی، فصلنامة علمی - پژوهشی نقد ادبی. س 6. ش 22. صص 65-49.
جهان­پور، فاطمه (1392). نقش گل شاه‌عباسی در آرایه­های هنری حرم مطهر امام رضا (ع)، نشریه آستان هنر رضوی، شماره 7، صص 18-27.
بوکور، مونیک دو (1387). رمزهای زنده جان، ترجمة جلال ستاری، تهران: نشر مرکز
بهزادی، رقیه (1368). بندهش هندی، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
پهلوان، فهیمه (1381). درآمدی بر تحلیل عناصر تصویری در آرم، تهران: دانشگاه هنر
ــــــــــــــــ (1390). ارتباط تصویری از چشم­انداز نشانه­شناسی، تهران: دانشگاه هنر
پیرس، چارلز سندرس (1381). منطق به‌مثابه نشانه­شناسی، ترجمة: فرزان سجودی، زیباشناخت، مطالعات نظری و فلسفی هنر، شماره 6، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
تاجدینی، علی (1388). فرهنگ نمادها و نشانه­ها در اندیشه مولانا، تهران: سروش.
حاکمی، ح. گ، (1396, 05 11). مروری بر نظریه نشانه‌شناسی پیرس. بازیابی از فلسفه نو http://new-philosophy.ir/?p=864.
دادور، ابوالقاسم. منصوری، الهام (1385)، درآمدی بر اسطوره­ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستانی، تهران: دانشگاه الزهرا
دینه سن، آنه ماری (1380). درآمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمة: مظفر قهرمان، تهران: نشر پرسش.
رحیم­پناه، فاطمه (1395). نقش انواع گل شاه‌عباسی در قالی‌های حرم امام رضا (ع)، نگره، شماره ۳۸، صص 78-89
رضوی، آملی. غفاری، حسین (1390). نشانه­شناسی پیرس در پرتو فلسفه و معرفت­شناسی و نگرش وی به پراگماتیسم، نشریه فلسفه، شماره 2، سال 39، صص 5-36.
زمردی، حمیرا (1382). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی، منطق­الطیر، تهران: نشر زوّار
سجودی، فرزان (1382). نشانه­های کاربردی، تهران: نشر قصه
شعیری، حمیدرضا (1391). نشانه معناشناسی دیداری نظریه‌ها و کاربردها، تهران: سخن
شایسته­فر، مهناز. کاویانی، ندا (1396). مجموعه مقالات همایش جایگاه نقش­های تزئینی در کیفیت بصری هنر اسلامی، مؤسسه مطالعات هنرهای اسلامی، تهران
شوالیه، ژان. گربران، آلن (1388). فرهنگ نمادها، ترجمة: سودابه فضائلی، ج1الی5، تهران: جیحون
شهبازی، مریم (1392). مبانی نظری هنر، تهران: مارلیک
عباسی، ولی­الله (1386). نقد و بررسی نظریة نمادین. در باب زبان وحی، مجلة الهیات و حقوق. ش 5،صص 122-18.
عباسی، فهیمه. مردان نیک، سمانه (1391). ایوان­های طلای حرم مطهر امام رضا (علیه­السلام)، مجله آستان هنر، ش 2.3. صص 66-77.
عمید. حسن (1375). فرهنگ عمید، مؤسسة انتشارات امیرکبیر، تهران.
فربود، فرناز. سهیلی­راد، فهیمه (1382). بررسی تطبیقی سیمرغ در متون ادبی حماسی و عرفانی، فصلنامه هنر، ش 56، صص23-43
کرمعلی. جواد (1392). دایره المعارف گیاهان دارویی، نشر عطش. تهران.
کریچلو، کیت (1389). تحلیل مضامین جهان­شناختی نقوش اسلامی، ترجمة سید حسن آذرکار، تهران: نشر حکمت.
کونل، ارنست و دیگران (بی­تا). اسلیمی و ختایی و گل­های شاه­عباسی، تهران: فرهنگ­سرا.
مایل هروی، نجیب (1373). کتاب‏آرایی در تمدن اسلامی، آستان قدس رضوی، مشهد: بنیاد پژوهش‏های اسلامی.
محمدپور، زهرا (1392). تجزیه‌وتحلیل ساختاری آثار گل و مرغ میرزا آقا امامی. مقطع کارشناسی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز. گروه هنرهای اسلامی، اسفندماه.
محمدی حسن‌آبادی، فیروزه. شاملی، نصرالله (1393)، رویکرد نشانه‌شناختی به مفهوم رنگ و کاربست آن در قرآن کریم، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال سوم، شماره اول، پیاپی 5، صص 92-77.
معمارزاده، محمد (1386). تصویر و تجسم عرفان در هنرهای اسلامی، تهران: دانشگاه الزهرا.
مهدوی، صائمه (1395)، تحلیل و بررسی نشانه­های تصویری و ساختار کاشی­های ازارۀ حرم امام رضا (ع) با استفاده از روش نشانه­شناسی پیرس، فصلنامه آستان هنر، شماره 14-15، صص 54-65.
نجارپور جباری، صمد (1395). مفاهیم تذهیب­های قرآنی در عصر صفوی، نگره، شماره 40،صص 32-48.
نعمتی، بهزاد (1395). بهشت هنر، مشهد: مؤسسه چاپ و نشر آستان قدس رضوی.
وولن، پیتر (1998). نشانه و معنا در سینما، ترجمة عبدالله تربیت و بهمن طاهری، تهران: سروش.
هال، جیمز (1380)، فرهنگ نگاره­های نمادها در شرق و غرب، ترجمة رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
هلینز، جان (1385). شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
یاکوبسن، رومن (1989). قطب استعاره و مجاز، ترجمة کوروش صفوی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
یاحقی، محمدجعفر (1386). فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها در ادبیات فارسی، تهران: معاصر.